Ο αιρετικός Μάνος Χατζιδάκις: 10+1 δισκογραφικές στιγμές

Από τον Δημήτρη Βραχνό

Το τεράστιο ταλέντο του Μάνου Χατζιδάκι σε συνδυασμό με τη διάνοιά του δε θα μπορούσε να τον περιορίσει στο να γράφει απλά ωραίες μελωδίες και ατμοσφαιρικά τραγούδια. Ως γνήσιος καλλιτέχνης και διανοητής ο σπουδαίος δημιουργός θεωρούσε χρέος του να ξεβολεύει ήρεμες συνειδήσεις μέσα από το έργο του.

Αυτή τη φορά, με αφορμή τη συμπλήρωση των 96 χρόνων από τη γέννησή του και το αφιέρωμα του Μελωδία στον Μάνο Χατζιδάκι, θυμόμαστε μαζί σας κάποιες από τις φορές που η μουσική του, οι συνεργασίες του και οι επιλογές του ήθελαν να μας ταρακουνήσουν λίγο παραπάνω.

Όπως, για παράδειγμα στη μουσική που έγραψε για την ταινία του Ντούσαν Μακαβέγιεφ, "Sweet Movie": μία σουρεαλιστική ταινία, ένα πολιτικό-σεξουαλικό μανιφέστο περιπλάνησης. Τους "αιρετικούς" στίχους για τα παιδιά που κυνηγούν αστούς και στοχοποιούν ιερείς τους είχε πρωτογράψει για το θεατρικό έργο του Αλέξη Δαμιανού "Απόψε Θα Θερίσουμε"

Και στον "Καπετάν Μιχάλη", όπου μελοποιεί το "Μεγαλοβδόμαδο" του Νίκου Καζαντζάκη με την αέρινη, σχεδόν απόκοσμη φωνή της Φλέρυς Νταντωνάκη για μια απαγορευμένη αγάπη, για ανθρώπους που ξεστρατίζουν χάρη στην ασίγαστη ερωτική επιθυμία τους.

Ή όταν στις αρχές της δεκαετίας του 80 ανέβασε στο θέατρο Σούπερ Σταρ την παράσταση "Πορνογραφία" θέλοντας να σχολιάσει την πνευματική παρακμή μιας ψεύτικης ευμάρειας που θα εντεινόταν την εποχή εκείνη. Πέρα από το τρυφερό "Έλα Σε Μένα" και τη πάντα φρέσκια "Μπαλάντα των Αισθήσεων και των Παραισθήσεων" εδώ συναντάμε μεταξύ πολλών άλλων και την υπέροχη "Παναγία των Πατησίων" σε στίχους του Νίκου Γκάτσου με τη φωνή της Γιάννας Κατσαγιώργη. Η παράσταση κατέβηκε λίγες μέρες μετά.

Το 1976 και όταν πια η λαϊκή ανάγκη για πολιτικό τραγούδι είχε αρχίσει να δίνει τη θέση της σε νέες αναζητήσεις λόγω της μεταπολίτευσης, ο Μάνος Χατζιδάκις αποφασίζει με τον κύκλο τραγουδιών "Τα Παράλογα" να σκιαγραφήσει με το δικό του τρόπο την "αθάνατη Ελλάδα" απευθυνόμενος σε μια ιδιαίτερη ομάδα "σιωπηλών ανθρώπων" που δύσκολα συναντά κανείς στον ελλαδικό χώρο, σύμφωνα με το σχετικό σημείωμά του στο άλμπουμ. Εδώ συναντάμε τον αγαπημένο μας "Εφιάλτη της Περσεφόνης", όπου το σχόλιο για τη σύγχρονη Ελλάδα αντανακλάται μέσα από την κατάντια της ιερής ελευσίνιας γης.

Μια στάση ακόμη στα "Παράλογα". Αυτή τη φορά με την "Προσευχή της Παρθένου", με τη σαρδόνια ειρωνία του Νίκου Γκάτσου στους στίχους, για το "γαρ πολύ του έρωτος" και το πώς μπλέκουν τόσο εύστοχα η παραφροσύνη, η κυρά Φροσύνη, ο Δροσίνης και ο Ροσίνι!

Σε σχετικά νεαρή ηλικία, ο Μάνος Χατζιδάκις ήταν από τους πρώτους που έκανε τους πιο απαιτητικούς ακροατές της εποχής εκείνης να προσέξουν την ομορφιά των ρεμπέτικων τραγουδιών. Αξίζει να διαβάσετε την ιστορική ομιλία που έδωσε σχετικά με το ρεμπέτικο το 1949. Έτσι, στις "Έξι Λαϊκές Ζωγραφιές" τόλμησε κάτι πολύ προχωρημένο για την εποχή εκείνη. Να αναδείξει την κλασική φόρμα που έκρυβαν αυτά τα δωρικά λαϊκά αριστουργήματα.

Τα χρόνια του Χατζιδάκι στην Αμερική ήταν εξαιρετικά γόνιμα καλλιτεχνικά. Πέρα από το συγκινητικό "Χαμόγελο της Τζοκόντας" σε παραγωγή του διάσημου Κουίνσι Τζόουνς (που έγινε μετέπειτα παγκοσμίως γνωστός ως το μυαλό που βρισκόταν πίσω από την καριέρα του Μάικλ Τζάκσον) ο σπουδαίος καλλιτέχνης δημιούργησε τα "Reflections" με την μπάντα New York Rock N Roll Ensemble που ισορροπούσε ανάμεσα στη μπαλάντα και τον ροκ ήχο. Θυμόμαστε το "Dedication".

Η επιλογή του να μελοποιήσει Τα τραγούδια της Αμαρτίας κοντά στο τέλος της ζωής του, καταγράφεται ως μία ακόμη στιγμή υπενθύμισης για όσα μπορούν να χωρέσουν συμβολικά κάτω από την έννοια της αμαρτωλής ερωτικής επιθυμίας. Και είναι η σημαντική στιγμή όπου ο μεγάλος συνθέτης συναντά τον αιχμηρό λόγο του Ντίνου Χριστιανόπουλου. Στο σημείωμα του δίσκου ο συνθέτης ως φανατικός λάτρης του φανερού και κρυφού ερωτισμού της Θεσσαλονίκης θα αναφέρει εύστοχα πως ο "αρχαίος έρωτας δεν έχει τόση αξια στον καιρό μας, δίχως αυτό το ανομολόγητο αίσθημα αμαρτίας κι ενοχής που μας παρέχει η βυζαντινή θρησκευτική κληρονομιά μας".

Έχοντας την εμπειρία της απελευθέρωσης από τους Γερμανούς βαθιά ριζωμένη στη μνήμη του αποφασίζει τη δεκαετία του 80 να μελοποιήσει την "Εποχή της Μελισσάνθης": ένα έργο δικό του, αυτοβιογραφικό, σε ποίηση δική του. Η Ελλάδα, η ελευθερία, η ελληνικότητα και όσα τη συνοδεύουν μετουσιώνονται σε υψηλή τέχνη και σε μία βαθιά ελληνική πολιτική θέση.

Ακόμα και όταν ο ίδιος τραγουδούσε ήθελε να μας υπενθυμίσει πως πέρα από τις άψογες αιθέριες φωνές του σύμπαντός του, υπήρχε πάντα χώρος για ερμηνείες με τα ψεγάδια και τις ραγισματιές

Ο αιρετικός Μάνος Χατζιδάκις αντιστεκόταν στον μικροαστισμό. Στην εύκολη μαζική τέχνη. Στα στερεότυπα. Στους μύθους. Στο παρηκμασμένο πολιτιικό σύστημα. Μας έμαθε να ακούμε αλλιώς, ενεργοποιώντας τις πιο ευαίσθητες περιοχές της συλλογικής μας σκέψης. Φινάλε με τον Μεγάλο Ερωτικό: Τις εμβληματικές μελοποιήσεις ποιημάτων που έθεσαν την υψηλή τέχνη ως πολιτική απάντηση στις εξελίξεις της εποχής.